DIŞ MEKAN SÜS BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ

DIŞ MEKAN SÜS BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİ


Dış mekan süs bitkileri çevre düzenlenmesinde kullanılan süs bitkileridir. Bu bitkiler; kullanıldıkları alanı güzelleştirmekten başka sosyal, kültürel, insan ve çevre sağlığı ve turizm açısından çok büyük önem taşımaktadır.

5.1. Genel Durumu

Dış mekan süs bitkilerinin bir kısmı bazı bölgelerde çok iyi yetişirken, diğer bazı bölgelerde ise gelişemeyebilir. Bu nedenle üretim yapılacak uygun bitkileri seçmek gerekir. Bölgeye uymayan türleri üretmek boşa giden emek demektir.

Yetiştirilecek olan dış mekan bitki türlerinin seçiminde ihtiyaç en önemli unsurlardan biridir. Her bölgede çok sevilen ve kullanılan bitkiler yetiştirme tercihi olmalıdır. Arz talep durumuna göre bitki çeşidi ve miktarı belirlenmek zorundadır. Ülkemizde süs bitkileri üreticileri kendileri için önemli gördükleri bitkilere ve yetiştirme tekniklere ağırlık vererek daha başarılı olmaktadır.

5.2. Dış Mekan Süs Bitkilerinin Gruplandırılması

Çevre düzenlemesinde kullanılan dış mekan süs bitkileri çeşitli özelliklere göre gruplandırılmışlardır.

1. Ağaç ve ağaççıklar

İbreli ağaç ve ağaçcıklar
Yapraklı ağaç ve ağaçcıklar
2. Çalı formlular
3. Sarılıcı ve tırmanıcılar
4. Çim ve yer örtücü bitkiler
5. Çiçekler ve otsu bitkiler



5.2.1 Ağaç ve Ağaçcıklar

Ağaç ve ağaççıklar ikiye ayrılır:

İbreliler (iğne yapraklılar)
Yapraklılar


5.2.1. İbreliler

Bu grupta yer alan ağaç ve ağaççıklar genelde herdem yeşil ve iğne yapraklı formdadırlar.

İbreli ağaç ve ağaççıklar çevre düzenlemesinde en önemli bitkilerden biridir. Peyzaj mimarisinin temel ilkelerine uygun olarak yapılan düzenlemelerde estetik açıdan, form ve norm değerleri bakımından en önde gelen bitkilerdir.

Tüketim ve üretimleri göz önüne alınarak belli başlı
ağaçları şöyle sıralayabiliriz.

Çizelge 1 : İbreli ağaç ve Ağaççıklar


LATİNCE ADI TÜRKÇE ADI
FAMİLYASI

Abies concolor
Göknar
Pinaceae

Abies nordmanniana
Doğu Karadeniz Göknarı
Pinaceae

Araucaria araucana
Falkland Çamı
Araucariaceae

Cedrus atlantica
Atlas Sediri
Pinaceae

Cedrus deodara
Himalaya Sediri
Pinaceae

Cedrus libani
Lübnan Sediri
Pinaceae

Chamaecyparis lawsoniana
Yalancı Servi
Cupressaceae

Cryptomeria japonica
Alev Ağacı
Taxodiaceae

Cupressus arizonica Greene
Arizona Servisi
Cupressaceae

Cupressus sempervirens
Mezarlık Servisi
Cupressaceae

Juniperus communis
Ardıç
Cupressaceae

Juniperus horizontalis
Yayılıcı Ardıç
Cupressaceae

Juniperus sabina
Sabin Ardıcı
Cupressaceae

Picea abies
Ladin
Pinacea

Picea glauca
Mavi Ladin
Pinacea

Picea orientalis
Doğu Ladin
Pinacea

Picea pungens
Ladin
Pinacea

Pinus nigra
Karaçam
Pinacea

Pinus pinea
Sahil Çamı
Pinacea

Pinus sylvestris
Sarı Çam
Pinacea

Pseudotsuga menziesii
Duglas
Pinacea

Sequoria sempervirens
Sekoya
Taxodiaceae

Taxus baccata
Porsuk
Taxaceae

Thuja occidentalis
Batı Mazısı
Cupressaceae

Thuja oriantalis
Doğu Mazısı
Cupressaceae

Tsuqa heterophylla

Pinaceae

Tsuga canadensis

Pinaceae


5.2.2. Yapraklılar:

Yapraklı ağaç ve ağaççıklar bahçe ve park çevre düzenlemesinde, karayolları peyzajında, çeşitli çevre düzenlemelerinde, ibreliler gibi en önemli bitki türlerindendir. Gövde yapıları, yaprak şekilleri, renkleri, formları, değişik mevsimlerde oluşan çiçek, meyve ve yaprak renkleri ile istenilen renk cümbüşünü sağlayan bitkilerdir. İbrelilerle birlikte koruluk ve ormanlık alan oluşturmalarda kullanılmaları daha sağlıklıdır. Yapraklı ağaç ve ağaççıklar peyzaj planlamada ibreliler gibi temel taşlardan biridirler. Üretim ve tüketim açısından önemli bazı yapraklı ağaç ve ağaççıkları şöyle sıralayabiliriz.

Çizelge 2: Yapraklı Ağaç ve Ağaççıklar


LATİNCE ADI TÜRKÇE ADI
FAMİLYASI

Acer campestra
Akçaağaç
Aceracee

Acer japonicum
Japon Akçaağacı
Aceracee

Acer negundo
Akçaağaç
Aceracee

Acer palmatum
Akçaağaç
Aceracee

Acer pseudoplatanus
Çınar Yapraklı Akçaağaç
Aceracee

Acer saccharinum L.
Şeker Akçaağacı
Aceracee

Aesculus carnea
At Kestanesi
Hippocastanaceae

Aesculus hippocastanum
At Kestanesi
Hippocastanaceae

Albizia julibrissin
Mimoza
Leguminosae

Ailanthus altissima
Kokarağaç
Simaroubaceae

Alnus cordata
Kızılağaç
Betulaceae

Arbutus onedo
Kozayemiş
Ericaceae

Betula pendula
Huş
Betulaceae

Buxus sempervicens
Şimşir
Buxaceae

Carpinus japonica
Gürgen
Carpinaceae

Carpinus betulus
Gürgen
Carpinaceae

Castanea sativa
Kestane
Fagaceae

Catalpha bignonoides

Bignoniaceae

Celtis australis
Çitlembik
Ulmaceae

Cercis siliquastrum
Erguvan
Leguminosae

Cornus mas
Kızılcık
Cornaceae

Corylus colurna
Fındık
Corylaceae

Cotinus obovatus
Bulut Ağacı
Anacardiaceae

Crataegus monogyna
Alıç
Rosaceae

Eucalyptus gunnii
Okaliptus
Myrtceae

Faqus sylvatico
Kayın
Fagaceae

Fraxinus excelsiör
Dişbudak
Oleaceae

Gingko biloba
Fosil Ağacı
Gingbaceae

İlex aquifolium
Çoban Püskülü
Aquifoliaceae

Juglans regia
Ceviz
Juglaneceae

Koelreuteria paniculata
Güvey Kandili
Sapindaceae

Laburnum alpinum
Sarı Salkım
Leguminoseae

Liriodendron tulipifera
Lale Ağacı
Mgnoliaceae

Maclura pomifera
Maklora
Moraceae

Mognolia Grandiflora
Manolya
Magnoliaceae

Malus floribunda
Süs Elması
Rosaceae

Morus alba
Ak Dut
Moraceae

Morus nigra
Karadut
Moraceae

Platanus orientalis
Çınar
Platanaceae

Populus alba
Ak Kavak
Salicaceae

Populus nigra
Karakavak
Salicaceae

Populus canatensis
Kanada Kavağı
Salicaceae

Populus tremuloides
Titrek Kavak
Salicaceae

Prunus avium
Süs Kirazı
Rosaceae

Prunus cerasifera

Rosaceae

Prunus serrulata

Rosaceae

Pyrus communis
Armut
Rosaceae

Quercus alba
Ak Meşe
Fagaceae

Quercus cerris
Türk Meşesi
Fagaceae

Quecus ilex
Herdem Yeşil Meşe
Fagaceae

Robinia pseudoacacia
Yalancı Akasya
Leguminoseae

Rhus typhina
Sumak
Anacardiaceae

Salix alba
Ak Söğüt
Salicaceae

Salix babylonica
Salkım Söğüt
Salicaceae

Salix matsudana
Kıvrım Söğüt
Salicaceae

Sambucus nigra
Mürver
Caprifoliaceae

Sorbus unedo
Üvez
Rosaceae

Sophora japonica
Zofora
Leguminoseae

Tilin cordata
Ihlamur
Tiliaceae

Tila americana

Tiliaceae

Ulmus glabra
Karaağaç
Ulmaceae

Melia azedarach
Tesbih


Liquidamber orientalis
Güllük




Resim 1. Betula pendula (Huş)



5.2.2. Çalı Formlular

Çalı formlu bitkiler çevre düzenlemesinde tamamlayıcı olarak rol alırlar. Özellikle çevre düzenleme ölçeği küçüldükçe çalıların önemi artar. Küçük park ve bahçelerde, teras katlarında, bina boşluklarında üstün peyzaj etkileri nedeniyle kullanılırlar. Üretim ve tüketim açısından önemli çalıları şöyle sıralayabiliriz.

Çizelge 3. Çalılar


LATİNCE ADI Türkçe Adı

Acer palmatum “Atropurpureum”
Kırmızı Yapraklı Akça Ağaç

Amygdalis orientalis
Badem

Aucuba japonica
Japon Akübası

Berberis stenophylla
Kadın Tuzluğu

Berberis thungbergii
Kadın Tuzluğu

Berberis vulgaris
Kadın Tuzluğu

Camellia japonica
Kamelya

Casuarina angustifolia
Demirağacı

Chaenomeles japonica
Japon Ayvası

Citrus microcarpa
Turunç

Cornus mas
Kızılcık

Cotoneaster franchettii
Muşmula

Cotoneaster horizontalis
Yayılıcı Muşmula

Cycas revoluta
Sikas

Eleagnus angustifolia
İğde

Euonymus japonica
Taflan

Fatsia japonica


Forsythia intermedia
Altınçanağı

Jasminum officinalis
Yasemin

Lagerstromia indica
Oya

Laurus nobilis
Defne

Mahonia aquifolium


Mimosa pudica
Mimoza

Musa paradisiaca
Muz

Myrtus communis
Mersin

Nerium oleander
Zakkum

Picea conica
Konik Ladin

Picea excelsa “compact”
Bodur Ladin

Pittosporum tobirana


Phoenix canariensis


Prycantha coccinea
Ateş Dikeni

Punica granatum
Süs Narı

Rhododendron simsii
Orman Gülü

Ribes aureum


Rosa sp.
Gül

Sambucus nigra var. aurea
Altuni Mürver

Skimnia japonica


Spirea spp.
Keçi Sakalı

Syringa vulgaris
Leylak

Tamarix tetrandra
Ilgın

Viburnum opulus
Kartopu

Yucca gloriosa
Avize


5.2.3. Sarılıcı ve Tırmanıcılar:

Sarılıcı ve tırmanıcılar çevre düzenleme çalışmalarında tamamlayıcı rol üstlenirler. Balkon, kameriye, oturma grupları, ağaç altı düzenlemelerinde kullanılırlar. Ayrıca kamuflaj malzemesi olarak görüntüsü istenmeyen objelerin kapatılmasında kullanılır. Önemli sarılıcı ve tırmanıcı bitkilerden bazıları şunlardır.


Resim 2. Bouganvillea glabra (Gelin duvağı)



Çizelge 4. Sarılıcı ve Tırmanıcılar


LATİNCE ADI TÜRKÇE ADI

Bouganvillea glabra var. Sanderiana
Gelin Duvağı

Cissus antartica
Asma

Clematis montana
-

Hedera helix
Orman Sarmaşığı

Bignonia venusta
-

Ipomea purpurea
Mavi Sarmaşık

Compsis radicans
Acem Borusu

Lonicera caprifolium
Hanımeli

Polygonum baldshuanicum
Poligon Sarmaşığı

Parthenosis quingifolia
Amerikan Sarmaşığı

Passiflora sp.
Çarkıfelek

Thungbergia alata
Turna Gagası

Rosa sp.
Sarmaşık Gül

Wisteria sinensis
Mor Salkım




5.2.4 Çim ve Yer Örtücü Bitkiler:

Park ve bahçelerde; toprak yüzeyini örten ve düz bir satıh elde etmede kullanılan, yürüyüş parkurları, spor tesisleri ve daha bir çok etkinliklerde yeşil halı örtüsü amaçlı çimler veya diğer yer örtücü bitkiler kullanılır. Çim yer örtücü bitkilerin en önemlisi ve vazgeçilmeyen ilk peyzaj elemanıdır. Çim alansız park, bahçe ve yeşil mekan düşünülemez. İnsanda en çok doğal ortam hissi uyandıran eleman çimdir.



Resim 3. Bakımlı bir çim saha



Çim Ekilmesi

Çim ekilmeden önce yabani otlarla mücadele yapılmalıdır. Alan bellendikten veya sürüldükten sonra yabancı maddeler alandan uzaklaştırılmalıdır. İlk tesviyeden önce toprağın besin durumuna göre ihtiyacı duyulan gübreler verilmelidir. İkinci tesviyeden sonra bölgelere göre en uygun çim tohumu karışımı mibzerle veya elle saçılarak ekilir. Bunun üzerine yanmış elenmiş ahır gübresi 2 cm olacak şekilde kapatılır. Bunun çim tohumunun rüzgarla uçmasını önlemek ve kuşlardan korumaktadır.

Bunundan sonra hafif bir silindirle üzeri batırılarak merdaneleme yapılır. Tohumun toprakla gübre arasında iyi bir teması sağlanır. İnce zerrecikler halinde sulama sistemiyle iyice sulanır. 20-25 gün sonra çim haline gelir.

Çok eğimli alanlarda atılan tohumlar su ve rüzgarlarla aşağı doğru taşınır. Bunu için şev 8-10 cm kalınlıkta samanla kapatılır. Kaplamadan önce samanlar hafif ıslatılıp m2’ye 300-700 g saman kullanılır İnce gözenekli tellerle samanın araziye tespiti sağlanır. Daha bu samanın üzerine m2’ye 60 - 80 g Suni gübre veya 100 - 200 g organik gübre verilir.

Çim tohumu nemli bölgelerde m2 ye 25-30 gr iken kurak bölgelerde 60-70 gr’a kadar çıkabilir. Kullanılan çim tohumu karışımları:

Lolium perenne
Festuca sp
Poa sp.
Agrostis sp.
Bermuda grass
Phleum pratense
Cynasurus cristatus’dır.


Çim Alanlarında Bakım İşleri

Sulama:

Ekimden sonra hemen sulama işi genellikle sabah erken ve akşam geç saatlerde olmak üzere günde 2 defa yapılmalıdır. Sık ve kısa aralıklarla biçilen çimlerin su ihtiyacı daha yüksektir. Ayrıca biçilen çim vegetatatif gelişme göstereceğinde su isteği fazlalaşır. Kurak periyotlarda suyun azalması çimin taze yeşil rengini kaybetmesine yol açar. Nisbi nemin değişmesi ise çimin karakteriyle, toprağın kimyevi yapısını da değiştirir. Çim köklerinin yayılma hızı 2-6 cm’dir.

Toprak tamamen kurumadan ve sertleşmeden sulanmalıdır. Ortalama çim alanların su istekleri m2’ye 5-10 lt’dir. Bu oran sulama yapıldığı zamana göre değişir. Gündüz yapılan sulamalarda ısı ile oluşacak transpirasyon nedeniyle su tüketimi artar. Sabahın erken ve akşamın geç saatlerinde sulamak esastır.

Biçme:

Çimi sık sık ve kısa biçimde yapılmak suretiyle kadife görünümlü sahalar elde edilir. Bununla çiçek ve tohuma kalkmaları önlenir ve vejetatif gelişmeleri daha kuvvetli olur. İlk biçim çim 15 cm boylanınca yapılır. İlk iki biçimden sonra çim biçme makinesi kullanmak faydalıdır. Yeni tesis edilen saha kurak havalarda nemli tutulmalı, çim boyu 6 cm’yi geçince merdanelenmeli ve tırpanla ilk biçim yapılmalıdır. İlk biçimden sonraki merdaneleme vejetatif gelişmeyi kuvvetlendirir. Erken İlkbaharda yapılacak İlk 2 biçim daha sonraki biçimlerden daha uzun olmalıdır. İdeal çim biçme uzunluğu 4-5 cm’dir. Soğuk ve sıcak dalgalarının ani olduğu zamanlarda biçim yapılmamalıdır. Ortalama 10-12 günde bir biçim şekli esastır. Dikkat edilecek önemli bir husus ta her biçimde aynı istikametin kullanılmasıdır. Buna uyulursa çim kökleri daha sağlıklı ve sağlam olur.

Gübreleme:

Tesis edilen çim sahalarına değişik organik ve inorganik gübreler toz veya eriyik halde verilir. Gübreleme sadece besin takviyesi bakımından değil toprak strüktürünün düzelmesinde de rol oynar. Verilecek gübrenin seçiminde mevcut toprağın yapısı ve çim alandan faydalanma şekli tesir eder. Çim sahalarında yılda iki defa 0,5 cm’yi geçememek üzere ince elenmiş komposto toprağı serpilir. Bu kompostun zararlı ot tohumundan arınmış olması gerekir. Kompost toprağı besince fakirse m3’üne 800 gr Süper fosfor 300 gr kalsiyum, 500 gr azotlu gübre karıştırılır.Asitliliği fazla ise m3 ne 1-3 kg CaCo3 karıştırılır. Kompost toprak Şubat-Mart aylarında yapılır Bunun için 100 m2’ye 0,3-0,5 m3 kompost gereklidir.

Çim sahalarda periyodik olarak suni gübre verilmesi vazgeçilmez bir ihtiyaçtır. Yılda en az iki defa uygulanması gerekir. En uygun zaman İlkbaharda kompost toprağa karıştırılarak verilmesidir. Mayıs-Ağustos ayları arasında 4-6 haftada bir yapılan azotlu gübreleme (100 m2’ye 1 kg amonyum sülfat) başarı sağlar.

Çim bitkilerine yapraklarının yaş olduğu zamanlarda inorganik gübre verilmemelidir. Çünkü yaş yaprak üzerine düşen gübre ayrışarak asit meydana getirir ve bitkiyi yakar. Bu bakımdan yapraklar kuru iken verilen inorganik gübre, gübrelemeden hemen sonra sulanmalıdır.

Kireçleme:

Kireç verilen topraklarda yabani otlar fazla gelişme gösterdiğinden solucan faaliyeti gözlenen yerde kirece ihtiyaç yoktur. Çimler genellikle orta asit ve az asitli topraklardan hoşlanırlar. Ancak fazla asit nedeniyle çimin zarar gördüğü topraklarda kireçleme yapılır. Asit fazlalığın belirtileri yosunlaşma, sazlar ve benzeri zararlı bitkilerin gelişmeye başlamasıdır. Bu durumlarda hektara 500-600 kg CaCo3 son ve İlkbaharda çim daha üzerine serilmelidir. Fazla asitliliğe rağmen çim bitkileri zarar görmüyorlarsa kireçleme yerine ha’a 250 kg kalkerli gübre verilmelidir. Çim sahalarda en erken kireçleme 3-4 senede bir yapılır.

Merdaneleme:

Çim alanlarının merdanelenmesi herşeyden önce geçirgen ve orta derece geçirgen topraklar içindir. Merdaneleme çimin vejetatif gelişmesini artırır. Fakat sık sık çiğnenen ve killi karakterli topraktaki bu işlem fayda yerine zarar getirir. 100 kg ağırlığındaki yeterlidir.

Yeni tesis edilmiş çim sahalarda ilk biçimden evvel ve sonra 50 kg’lık merdane yeterlidir. Bu işlemle yeni çim fidelerinin toprağa daha sıkı tespiti sağlanır. Spor sahalarında merdane ağırlığı 250 kg’a kadar çıkabilir.

Don ve nemli koşullarda merdaneleme yapılmaz. Fazla merdaneleme çim gövde aksamına zarar vereceğinde sıkça yapılmamalıdır.

Havalandırma:

Sık yapılı topraklarda çimin kökleri genellikle rahat gelişemezler Bu nedenle de gerekli su ve besin maddelerinden tam olarak yararlanamazlar . fazlaca çiğnenen spor ve oyun sahalarında da aynı durum gözükür. Bu amaçla kullanılabilecek tahta yada demir uçlu aletlerle hem sıkışık toprağın yer yer gevşemesi hem de havalandırılması sağlanır. Hava deliklerinin derinliği toprağın sıkışıklık derecesiyle ilgili olarak 5-12 cm arasında değişir. Fazla geçirgen kumu bol topraklarda bu işleme gerek yoktur.

Tırmıklama:

İlk ve Sonbaharda çim sahalarda kesilmiş çim, yosun yaprak v.b. gibi artıkların temizlenmesi gerekir. Tırmıklama yapılırken çim gövde ve köklerinin zarar görmemesi gerekir.

Yer örtücü bitkiler dikiminden önce büyüyünce alacaklı büyüklük ve boyutların bilinmesi gerekir. Bunun yanı sıra çeşitler için uygun yer seçimi yapılır. Küçük alanlarda, bina çevrelerinde kısa zamanda örtüye sahip olmak için daha sık dikim yapılır. Buna karşın geniş alanlarda daha seyrek dikim yapılır.

Yer örtücü bitkilerle çalışmanın amacı toprağı en uygun nemi tutabilecek hale getirmektir. Kumlu topraklarda çok az odunsu bitki iyi bir gelişme gösterebilir. Buna karşılık kötü drenajlı killi topraklarda yetişme açısından zorluk çekebilir.

Yer örtücü bitkilerin en önemli işlevlerinden biriside toprak erozyonunu önlemektir. Aslında tüm bitkiler bu görevi bir noktaya kadar yaparlar. Eğimli alanlarda eğim artıkça toprağı korumak zorlaşır. Düşük eğimlerde her cins bitki dikimi yapılabilmesine rağmen eğim arttıkça daha özel bitki seçimi yapılmalıdır. Bu seçilecek bitkiler büyük ve sağlıklı bitkiler olmalıdır. Belli başlı en önemli yer örtücü bitkiler şunlardır.

Çizelge 5. Yer Örtücü Bitkiler

LATİNCE ADI

Achilea millefolium rosea

Marrubium parsiflorum

Achiliea tomentosa

Phlomus armeniaca

Akebia quinata

Phragmites commino

Arabis alpina

Rhus caria

Arctostaphylos ova-ursi

Rosa hemisphaerica

Arenaria baledrica

Salvia cryptantha

Artemisa stelleriana

Sedlum acre

Asarum coudatum

Serastium tomentosum

Caluna vulgaris

Scirpus tacustris

Campanula medium

Thpha angustifolia

Cerastium tomentosum

Thymus jankae

Convalloria mejalis

Teucrium polium

Cornus sibirica

Viburnum lantana

Cotoneaster dammerii

Evonymus fortunei

Cistus kewensis

Lavondula angustifoli

Erica alba

İberis sempervirens

Ephedra majör

Potentilla fruticosa

Genista aubertii

Hypericum calycinum

Kochia prostata

Juniperus communis

Lycium barbarum

Juniperus horizontalis



Nepeta mussini


5.2.5. Çiçekler ve Otsu Bitkiler

Çevre düzenlemesinde renk olarak ve birim alanda en fazla etki yaratan bitki türleridir. Çiçekler olmadan herhangi bir bahçe, park, spor tesisi düşünülemez. Kişilerde yaşama sevincini uyandıran, hayata bağlayan ve neşe veren bitkiler çiçeklerdir. Çiçekler tek yıllık ve çok yıllık diye sınıflandırılabilir. Tek yıllık çiçekler yazlık ve kışlık yetiştirilmeleri nedeniyle de sınıflandırılabilirler. Dış mekan bitkilerinin bu son bölümünü kapsayan bitkileri önem ve kullanım açısından şöyle sıralayabiliriz.

Çizelge 6. Çiçekler ve Otsu Bitkiler

LATİNCE ADI
TÜRKÇE ADI

Achimines hybrid
Gelin duvağı

Anemone apennia
Manisa lalesi

Aubretia deltoidea


Alyssum saxatile


Arabis albida


Aquilegia sp
Haseki küpesi

Aster varieties
Saraypatı

Ageratum hybrid
Vapur dumanı

Antirrhinum majus
Aslan ağzı

Bellis perennis
Koyungözü

Begonia sp.
Begonya

Celosia plumosa
Horoz ibiği

Chrysanthemum sp
Kasımpatı

Calendula officinalis


Dianthus alpinus
Karanfil

Dianthus barbatus
Karanfil

Dianthus deltoides
Karanfil

Dahlia dwarf hybrid
Yıldız

Delphinium hybrid
Yüksük otu

Eschscholzia californica
İngiliz kadifesi

Convollaria majalis
Müge

Gazania hybrid


Gaillardia aristata


Hydrangea anomola
Ortanca

Iris laevigata
Süsen

Kniphofia hybrid
Fırça çiçeği

Lobelia tenuior


Mesembryanthemum ciriflorum
Kazayağı

Nepeta sp.


Nymphaea stellata
Nilüfer

Pelergonium sp.
Sardunya

Phlox drummondii
Alev

Primula vulgaris
Çuha

Petunia sp.
Petunya

Papaver rhoeasvarieties
Tütün

Ronunculus aquatilis


Tagetes patula
Kadife

Sedum acre
Dam koruğu

Senecio maritima
Sinerya

Vinca sp.
Menekşe

Vinca rosea
Rozet

Zinnia sp.
İran halısı





Resim 4. Paeonia ve Delphinium (Şakayık ve Yüksük otu)

5.3. Dış Mekan Bitkilerinde Çoğaltma Teknikleri

Fidanlık işletmeciliğinin temel amacını oluşturan bitki üretimi; bilgi, deneyim ve planlamayla birleştiği zaman işletmeler başarılı olur.

Dış mekan süs bitkilerinin üretimi iki temel tekniğe dayanır.

Generatif (tohumla) çoğaltma
Vejetatif çoğaltma


5.3.1. Generatif (Tohumla) Çoğaltma

Generatif (tohum) çoğaltma yöntemiyle çok miktarda, ucuz ve kolay fidan üretimi sağlanır. Bu çoğaltma yönteminde ona temel olan tohum hakkında bazı bilgileri dikkate almak gerekir. Öncelikle hangi üretim tohum ile çoğaltılacağına karar vermek gerekir. Daha sonra tohumların teminine çalışılır. Tohumlar bizzat anaçlardan toplanabildiği gibi, bu işin ticaretini yapan kuruluşlardan da satın alınabilir.



Çizelge 7. Önemli Dış Mekan Bitkilerinin Çiçeklenme, Tohum Alma ve Tohumların Doğal Saçılma Zamanları

TÜRLER
ÇİÇEK ZAMANI
TOHUM ALMA
TOHUM SAÇMA ZAMANI

AKÇAAĞAÇLAR




Acer Campestra
Nisan-Mayıs
Ekim
Ocak

Acer Palmatum
Nisan
Ağustos
Kasım

Acer Platanoides
Mart-Nisan
Ekim
Şubat

Acer Pseuodoplatanus
Nisan
Eylül
Ekim

Acer Rubrum
Mart-Nisan
Nisan
Haziran

Acer Saccharinum
Mart
Nisan
Haziran

At Kestanesi




Aesculus hippocastonun
Nisan-Mayıs
Eylül
Ekim

KOKAR AĞAÇ




Ailonthus altissine
Haziran
Eylül
Kasım

KIZIL AĞAÇ




Alnus cordata
Şubat-Nisan
Eylül
Ocak

Alnus İncana
Mart-Mayıs
Eylül
Aralık

KADIN TUZLUĞU




Berberis thunbergi
Mayıs-Haziran
Eylül
Ekim-Kasım

Berberis vulgaris
Mayıs-Haziran
Eylül
Ekim-Kasım

HUŞ




Betula pubescens
Nisan
Ağustos
Aralık-Ocak

GÜRGEN




Corpinus petinus
Mart
Kasım
İlkbahar

Çitlenbik




Celtis occidentalis
Mayıs
Ekim
Aralık

Erguvan




Cercis siliquastrum
Mayıs
Eylül
Ekim

Kızılcık




Cornus mas
Şubat-Mart
Eylül
Ekim-Kasım

Dağ Muşmulası




Cotoneaster franchettii
Mayıs
Ekim
Kasım-Aralık

Alıç




Crataegus monogyna
Mayıs
Eylül
Ekim

Crataegus oxycantha
Mayıs
Eylül
Ekim

Katır Tırnağı




Cytissus scoparius
Mayıs
Eylül
Kasım

İğde




Eleagnus angustifolia
Haziran
Ekim
Kasım

Okaliptus




Eucalyptus sp.
Mayıs
Haziran
Haziran

Kayın




Fagus sp.
Mayıs
Eylül
Kasım

Dişbudak




Fraxinus angustifolia
Mayıs
Eylül
Aralık

Fraxinus excelsior
Nisan
Ağustos
Ocak

Çoban Püskülü




Ilex aquifolium
Mayıs
Kasım
Şubat

Sarı salkım




Laburnum anagyroides
Mayıs-Haziran
Eylül
Ekim

Lale ağacı




Liriodendron tulipifera
Haziran
Ekim
Kasım

MAHONYA




Mahonia aquifolium
Şubat-Mayıs
Ağustos
Ekim

ÇINAR




Platanus orientalis
Mayıs
Ekim
Kasım

MEŞE




Quercus petraca
Mayıs
Eylül
Kasım

Quercus robur
Mayıs
Eylül
Kasım

YALANCI AKASYA




Robinia pseudoacacia
Haziran
Aralık Ocak
Ocak

MÜRVER




Sambucus nigra
Haziran
Ağustos
Ekim

IHLAMUR




Tilia cordata
Haziran
Ekim
Kasım




Tohumun hasadı sırasında olduğu kadar bunu izleyen işlemlerde tohumun canlılığı bakımından önem taşır. Çimlenme gücü en yüksek tohumlar bile hasat sonrası yapılan hatalı işlemlerle çimlenme güçlerini tamamen kaybedebilirler.

Ağaçlar çalılar ve diğer süs bitkilerinin tohumlarını ekim mevsimine kadar veya gelecek yılların ihtiyacı için kullanmak üzere daha uzun süre sağlıklı bir şekilde sağlamak gerekir. Tohumlar ayıklanıp temizlendikten sonra ekim zamanına kadar serin ve havadar yerlerde saklanırlar.

Ağaç çalı ve diğer süs bitkileri türlerinde tohumlar saklama açısından kısa ömürlü, orta ömürlü ve uzun ömürlü tohumlar diye 3 gruba ayrılabilirler. Tohumları kısa ömürlü bitki türlerinde saklama birkaç hafta ile 1-2 yıl arasında değişir. Bu gruba giren başlıca türler arasında Kavak, Söğüt, Kara Ağaç, Kayın, Göknar, Sedir,Meşe, Bazı Akçaağaç türleri, Yalancı Servi, Manolya sayılabilir. Tohumları orta ömürlü olan türerde tohumla 4-5 yıl saklanabilir. Bunlar içinde çam ve ladin türleri en tipiklerini oluşturur. Uzun ömürlü tohumlar daha uzun süre 10-20 yıl kadar bozulmadan saklanabilirler. Bu gruba Akasya, Gülibrişim, Sarısalkım, İğde, Okaliptüs örnek olarak gösterilebilirler.

Tohumlar saklandıktan sonra ekim işleminden önce iyi çimlenmeleri için bazı uygulamalardan geçirirler. Özellikle çimlenme engeli olan türlerde bu işlemler önem kazanır. Bu işlemler için en önemli yöntemler:

Kabuk engeli için asitli işlem yöntemi,
Mekanik zedeleme yöntemi,
Suda şişirme yöntemi,
Katlama yöntemidir.


Tohumlar, ya soğuk veya sıcak seralar gibi kapalı yerlerde ya da fidanlıklarda açık alanlara ekilir. Fideler toprak yüzeyine çıkınca kültürel işlemler yapılır.yeterli büyüklüğe ulaşan fideler kaplara alınır.

5.3.2. Vejetatif Çoğaltma

Bu çoğaltma tekniği süs bitkileri üretiminde en yaygın kullanılan üretim tekniğidir. Vejetatif çoğaltma; kök sürgünü, yaprak, yumru, dal, rizom gibi vejetatif bitki kısımlarından alınan parçalarla yapılan üretim şeklidir. Bu çoğaltma yönteminde başlıca 4 temel metot bulunmaktadır. Bunlar:

Çelik ile çoğaltma
Aşı ile çoğaltma
Daldırma ile çoğaltma
Rizom, stolon, soğan gibi diğer vejetatif


çoğaltmalardır. Yukarıda sayılan vejetatif çoğaltma metotlarından en çok kullanılan çelik veya aşı ile çoğaltmadır.

5.3.2.1. Çelikle Çoğaltma

Çelikle çoğaltma tekniği üretilecek bitkiden alınan ve çelik adı verilen bir gövde, kök veya yaprak parçası ile yeni bir bitki oluşturma tekniğidir. Bu yöntemle çoğaltma çok çeşitli iğne yapraklı, yapraklı, herdem yeşil ve yaprağını döken süs bitkilerinde seralara sahip fidanlıklarda yıl boyu devam eder. Özellikle herdem yeşil ve yarı yeşil yapraklı türlerin hemen hemen hepsinde tohumla çoğaltım zaman aldığı ve buna rağmen istenilen nitelikler genellikle sağlanamadığı için bu türler çelikle çoğaltılırlar

Çelikle çoğaltma yöntemleri çok çeşitlidir. Bunlar:

Gövde Çelikleri
Kök Çelikleri
Yaprak Çelikleridir.
Süs bitkilerinde en çok gövde çelikleri ile üretim yöntemi kullanılmaktadır. Gövde çelikleri de yumuşak (yeşil) çelik, yarı odunlaşmış (odunsu) çelik ve sert (odun) çelikleri olmak üzere 3 grupta toplamaktadır. Odunsu bitkilerin henüz odunlaşmamış olan taze ilkbahar sürgünlerinden hazırlanan yumuşak çelikler bir çok süs bitkisinin çoğaltımında kullanılır. Yumuşak (yeşil) çelikler daha çabuk ve daha kolay köklenirler. Bu çelikler tepe tomurcuğu taşıyan sürgünlerden tepe çeliği olarak alınır.

Yarı odunlaşmış (odunsu) çelikler yumuşak çelikten bir ölçüde olgunlaşmış ve kısmen de sertleşerek odunlaşmaya yönelmiş olmaları ile farklılık gösterir. Bu çelikler büyüme mevsiminin sonlarına doğru sürgünler kısmen olgunlaştığında alınır, genellikle Ağustos ayı ve Eylül başları en uygun zamandır.

Sert (odun) çelikleri ise bir yaşında tamamen olgunlaşmış ve odunlaşmış sürgünlerden elde edilir. Sert çelik kullanımı daha çok kışın yapraklarını döken türlerle iğne yapraklılarda kullanılır.

Çeliklerde köklenmenin hızlı olması için çelikler köklenme yastıklarına dikilmeden önce köklenmeyi uyarıcı hormona batırılırlar Böylece köklenme daha kısa zamanda olduğu gibi köklü çelik sayısı da artar. Çelikler kök oluşturmaları için perlit veya temiz dişli kum bulunan yastıklara dikilir. Çeliklerin üzerine sisleme şeklinde su püskürterek nemli kalmaları sağlanır. Köklenen çelikler, küçük torbalara veya fincan saksılara aktarılarak gölgeli araştırma ortamlarına taşınırlar. Burada kültürel işlemler uygulanan bitkiler daha sonra süs bitkisi fidanı olarak büyütme yerlerine alınır ve yeterli gelişme ve form sağlandıktan sonra satışa sunulurlar.

5.3.2.2 Aşı İle Çoğaltma

Aşı ile çoğaltma tekniği çoğaltılması istenilen bitkinin bir parçasını anaç olarak kullanacağımız başka bir bitki ile kaynaştırarak tek bir bitki olarak geliştirme tekniğidir. Bitkinin toprak üstü kısmını yani gövde ve dalları oluşturacak kısma kalem veya göz denir. Bunlardan kalem üzerinde birkaç uyur göz bulunan dal parçasıdır. Bu parçanın göz olarak alınması halinde tek bir gözden oluşan bir parça söz konusudur. Yeni bitkinin kök kısmını oluşturacak olan aşı kısmına ise anaç denir. Aşılama yöntemleri kalem aşıları ve göz aşılarıdır. Türlere göre aşılamada başarı alanları çok farklılık gösterir.


Resim 5. gül aşı parselinden bir görünüş


Resim 6. Gülde Aşılama

Aşı bıçağı ile kalemden gözün çıkarılması
Kalemden çıkarılmış aşı gözü
Anaç üzerinde aşı bıçağı ile T şeklinde çizik açılması
Açılan T’ye gözün yukarıdan aşağıya doğru yerleştirilmesi
Anaca yerleştirilmiş göz
Aşı yerinin bağlanması .


Üzerinde birkaç tomurcuk bulunan ve kalem adı verilen bir parçanın kullanılarak yapılan aşı çeşidine kalem aşıları denir. Kalem aşıları daha çok iğne yapraklı bitkilerde değerli varyetelerin çoğaltılmasında kullanılır. Bir çok kalem aşısı metodu vardır.

Üzerinde bir göz veya tomurcuk bulunan küçük bir kabuk parçasından alınan bir kalem kullanılarak yapılan aşılama yöntemine göz aşısı denir. Bu yöntemle bir bireyden çok sayıda göz alma olanağı vardır. Bu nedenle göz aşısı metodu kıymetli bitkilerin ve güllerin üretilmesinde ekonomik ve amatör yetiştiricilerinde kolaylıkla uygulanabileceği aşı yöntemidir.

Göz aşıları da sürgün göz aşıları ve durgun göz aşıları olmak üzere 2 çeşittir. Sürgün göz aşılarında anaca yerleştirilen göz o yıl içinde sürgün verir. Genelde Nisan- Mayıs aylarında yapılan aşılardır. Durgun göz aşılarında ise gözler o yıl uyur halde kalırlar ve ancak ertesi yıl sürerler.

Haziran – Temmuz - Ağustos ve Eylül aylarında durgun göz aşısı yapılır. Güllerde durgun göz aşısının yapım aşamaları şöyledir:

Anaçta aşı bıçağıyla T şeklinde çizik açılır ve kabuk hafifçe kaldırılır.
Kalemden aşı bıçağı ile göz (Yaprak sapı ile birlikte) çıkarılır.
Çıkarılan göz anaçta bulunan T şeklindeki bölgeye yukarıdan aşağıya doğru itilerek yerleştirilir.
Daha sonra aşı yeri düzgün bir şekilde aşı bağı ile bağlanır.
Doğrudan torbaya dikilmiş anacın aşılanmış hali